Ubóstwo energetyczne to pojęcie wielowymiarowe, które nie jest łatwe do zdefiniowania przy pomocy pojedynczego wskaźnika. Problem przekrojowego charakteru tego zjawiska przekłada się na szereg wyzwań w zakresie jego definiowania i mierzenia oraz opracowywania wskaźników i metod oceny.
Ubóstwo energetyczne to zjawisko dotykające osób, których rachunki za energię stanowią wysoki odsetek wydatków, wpływając na ich zdolność do zaspokajania innych potrzeb. Może również wystąpić, gdy konsumenci są zmuszeni do ograniczenia zużycia energii w swoich gospodarstwach domowych, a w konsekwencji wpływa to na ich zdrowie fizyczne i psychiczne oraz samopoczucie. Ponadto do zaognienia zjawiska przyczyniają się niskie dochody gospodarstw domowych, nieefektywne energetycznie budynki mieszkalne i urządzenia oraz błędy budowlane (powodujące wilgoć i pleśń), niejednokrotnie prowadząc do zaległości w płatnościach rachunków za energię. Szacuje się, że od 35 do 100 milionów Europejczyków w różnym stopniu doświadcza ubóstwa energetycznego. Ten narastający problem w państwach członkowskich UE wzrósł przez szereg obostrzeń związanych z COVID19 i wzrost cen energii w ostatnim czasie.
Skuteczny pomiar ubóstwa energetycznego jest jednym z kluczy do pełnego zrozumienia zakresu problemu, umożliwiającym projektowanie bardziej efektywnej polityki lokalnej opartej na rzetelnych danych. Z jednej strony konieczna jest adekwatność wskaźników krajowych dla uchwycenia wymiaru tego zjawiska, z drugiej zaś strony niezbędne jest uwzględnienie również ocen regionalnych i lokalnych, gdyż mogą zapewnić one bardziej wnikliwe i rzeczywiste dane. Mierniki i oceny regionalne mają więc zasadnicze znaczenie, biorąc pod uwagę, że władze lokalne są lepiej przygotowane do identyfikacji wrażliwych gospodarstw domowych i bardziej odpowiednie do nawiązania z nimi kontaktu, zrozumienia ich potrzeb oraz zapewnienia im różnych form wsparcia. Dobór wskaźników jest więc decydujący dla prawidłowej identyfikacji ubogich energetycznie.
Porozumienie Burmistrzów (największa na świecie oddolna inicjatywa miast i gmin z całej Europy, skupiająca ponad 10 000 samorządów, które zdecydowały się wesprzeć realizację polityki klimatyczno-energetycznej UE poprzez realizację jej postulatów na swoim terenie, a także wzajemne wspieranie się w tych wysiłkach) oraz EPAH (Energy Poverty Advisory Hub, wiodąca inicjatywa UE, której celem jest wyeliminowanie ubóstwa energetycznego oraz przyspieszenie sprawiedliwej transformacji energetycznej europejskich samorządów lokalnych) połączyły siły w celu opracowania metodologii diagnozowania, planowania i wdrażania działań na rzecz zwalczania ubóstwa energetycznego. Pierwszy krok został już zrealizowany wraz z opracowaniem nowych wskaźników ubóstwa energetycznego wprowadzanych do szablonu sprawozdawczego SECAP. Nowe wskaźniki Porozumienia Burmistrzów dają możliwość mierzenia ubóstwa energetycznego i są skutecznym narzędziem diagnozowania charakteru tego zjawiska w miastach i gminach, które opracowały Plan działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu.
Kluczowe działania poprzedzające podejmowanie decyzji w zakresie walki z ubóstwem energetycznym zaprezentowano podczas konferencji inaugurującej działalność europejskiego Centrum Doradczego ds. Ubóstwa Energetycznego. Eksperci Porozumienia Burmistrzów przedstawili poniższe etapy, jako konieczne do prawidłowego diagnozowania i walki z tym zjawiskiem:
- pełne rozpoznanie problemu w wielu jego wymiarach,
- zdefiniowanie lokalnych i krajowych struktur zarządzających powiązanych z planami łagodzenia ubóstwa energetycznego,
- promowanie pozyskiwania danych, dotyczących tego zjawiska,
- wyznaczanie celów redukcji ubóstwa energetycznego w perspektywie średnio- i długoterminowej,
- ustalenie celów, bazujących na wskaźnikach (wraz z danymi do pomiaru postępów) oraz utworzenie planu monitorowania.
Ponadto istotne jest zaproponowanie katalogu różnorodnych i kompleksowych środków, skupiających się w różnych obszarach działania oraz angażujących szeroką sieć lokalnych i krajowych interesariuszy.
Aspekt ubóstwa energetycznego do szablonu SECAP wprowadzono w 4 obszarach:
- Cele redukcyjne;
- Narzędzia oceny (Wybierając odpowiednie dla siebie wskaźniki monitorowania, gminy mogą śledzić rozwój konkretnych aspektów związanych z ubóstwem energetycznym w planach SECAP oraz na poziomie celów lokalnych);
- Lista wskaźników (zaproponowano do wprowadzenia ok. 60 nowych pozycji podzielonych na 6 kategorii tj. społeczno-ekonomiczna, klimat, budownictwo, transport, ramy prawne i regulacyjne oraz wzrost świadomości i partycypacji);
- Działania.
Stworzenie wskaźników mierzenia ubóstwa energetycznego zainicjowało debatę zarówno w środowisku akademickim, jak i politycznym na temat metod pozwalających na mierzenie tego zjawiska oraz podejścia do ich pomiarów. Ubóstwa energetycznego nie da się łatwo zmierzyć za pomocą jednego wskaźnika, ponieważ różne wskaźniki definiują różne jego aspekty. Wszystkie one mają swoje wady i zalety, a stosując je, należy dodatkowo uwzględniać ich konteksty lokalne — dlatego eksperci sieci EPOV, ENGAGER zalecają stosowanie zestawu wskaźników uwzględniającego również te bardziej specyficzne, regionalne czy lokalne aspekty tego zjawiska.
Aby dowiedzieć się więcej, zapraszamy na stronę https://energy-poverty.ec.europa.eu/index_en oraz do zapoznania się z ulotką EPAH.
